Η ψυχολογία των Χριστουγέννων: όταν το “πρέπει να είσαι καλά” σε βαραίνει
Κάθε Δεκέμβρη επιστρέφει η ίδια πίεση: να είσαι χαρούμενος, να χαμογελάς, να νιώθεις γεμάτος, να συμμετέχεις, να δίνεις, να δείχνεις καλά. Όμως υπάρχουν φορές που τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει. Και τότε, δεν έρχεται μόνο η μελαγχολία, αλλά και ένα δεύτερο συναίσθημα που τη βαραίνει ακόμη περισσότερο: η ενοχή. Γιατί δεν είμαι καλά; Γιατί δεν μπορώ να το ζήσω όπως όλοι; Γιατί δεν αισθάνομαι τίποτα;
Πολλοί άνδρες, ίσως κι εσύ, έχουν μάθει να προχωρούν χωρίς να σταματούν. Να αντέχουν, να μη μιλούν, να μη δίνουν χώρο στα συναισθήματά τους. Όμως οι γιορτές επιβραδύνουν τον ρυθμό. Κόβουν τον θόρυβο. Και όταν σταματάς, αρχίζεις να ακούς. Όχι τους άλλους, αλλά τον εαυτό σου. Και τότε μπορεί να εμφανιστούν ερωτήματα που έχεις αφήσει για καιρό στο περιθώριο. Είμαι εκεί που θέλω στη ζωή μου; Έχω ανθρώπους γύρω μου ή απλώς σχέσεις από συνήθεια; Ζω με επιλογή ή με αντοχή;
Η μελαγχολία των γιορτών δεν είναι αδυναμία. Είναι συχνά ο πιο τίμιος καθρέφτης σου. Δεν είναι οι γιορτές που προκαλούν τα δύσκολα συναισθήματα. Είναι ο τρόπος που τις σκεφτόμαστε. Οι προσδοκίες, οι συγκρίσεις με παλαιότερες χρονιές, οι κοινωνικές απαιτήσεις. Το πρέπει να είμαι καλά, το δεν θα έπρεπε να νιώθω έτσι, λειτουργούν σαν βαρίδια. Δεν σε πάνε μπροστά. Σε τραβάνε προς τα μέσα. Σύμφωνα με τη γνωσιακή θεωρία του Aaron Beck, δεν είναι τα γεγονότα που γεννούν τα συναισθήματα αλλά οι ερμηνείες που τους δίνουμε. Όταν οι σκέψεις μας είναι απόλυτες, γεμάτες “πρέπει” και συγκρίσεις, τότε και τα συναισθήματα γίνονται πιο βαριά (Beck, 1976).
Όταν μέσα σου υπάρχει απώλεια, κούραση, μοναξιά ή απλώς ένα ερώτημα χωρίς απάντηση, οι γιορτές το μεγεθύνουν. Το κάνουν πιο καθαρό. Δεν το προκαλούν. Το φωτίζουν. Και αυτό, όσο δύσκολο κι αν είναι, μπορεί να είναι χρήσιμο. Γιατί ίσως αυτή η στιγμή, που δεν ταιριάζει με τις φωτογραφίες και τα φωτάκια, να είναι η πιο αληθινή στιγμή του χρόνου σου. Η στιγμή που δεν φοράς μάσκα.
Η αίσθηση ότι “θα έπρεπε” να είσαι διαφορετικά συναισθηματικά από ό,τι είσαι, συνδέεται στενά με το φαινόμενο της “τοξικής θετικότητας”, δηλαδή την κοινωνική πίεση να καταπιέζεις κάθε αρνητικό συναίσθημα και να παρουσιάζεις έναν ψεύτικο εαυτό, ακόμη και προς τον ίδιο σου τον εαυτό (Held, 2002). Αυτό όμως λειτουργεί σαν εσωτερική καταπίεση που μεγεθύνει τελικά τη μελαγχολία. Η ψυχική υγεία, αντίθετα, δεν βρίσκεται στην εξάλειψη της θλίψης αλλά στην αποδοχή και επεξεργασία της.
Δεν χρειάζεται να αλλάξεις αυτό το συναίσθημα. Δεν χρειάζεται να το διώξεις. Χρειάζεται να το δεις. Να του επιτρέψεις να υπάρχει χωρίς ενοχή και χωρίς κριτική. Όταν προσπαθείς να το κρύψεις, γίνεται πιο δυνατό. Όταν το ακούς, γίνεται λιγότερο εχθρικό. Ίσως να σου λέει κάτι που δεν τόλμησες να παραδεχτείς. Ίσως να σου δείχνει μια ανάγκη που δεν φρόντισες ποτέ. Ίσως να σου θυμίζει ποιος είσαι, πέρα από ρόλους και εικόνες.
Έρευνες δείχνουν ότι οι άνδρες τείνουν να αντιμετωπίζουν τις ψυχολογικές πιέσεις πιο εσωτερικά και συχνά σιωπηλά, οδηγούμενοι σε εσωτερική απομόνωση, ειδικά όταν πιστεύουν ότι πρέπει να “αντέχουν” χωρίς να ζητούν υποστήριξη (Mahalik et al., 2003). Οι περίοδοι των γιορτών κάνουν αυτή την εσωτερική πίεση ακόμη πιο αισθητή.
Αν δεν μπορείς να συμμετέχεις σε όλα, δεν πειράζει. Αν δεν νιώθεις το πνεύμα των Χριστουγέννων, δεν φταις. Δεν είναι όλες οι χρονιές ίδιες. Δεν είναι όλες οι ζωές ίδιες. Κάποιες χρονιές δεν είναι γιορτινές. Είναι πιο ήσυχες. Πιο βαριές. Πιο σιωπηλές. Και αυτό δεν τις κάνει λιγότερο αληθινές. Ίσα ίσα, μπορεί να τις κάνει πιο ουσιαστικές.
Φέτος, αν νιώσεις μελαγχολία, μην την κρίνεις. Δες την σαν ένδειξη ότι έχεις ακόμη κάτι να ακούσεις από τον εαυτό σου. Όχι για το ποιος θα ήθελες να είσαι. Αλλά για το ποιος είσαι τώρα. Και κάποιες φορές, αυτό, απλώς αυτό, είναι αρκετό.